Η αποξένωση και οι άνθρωποι σαν κύτταρα

Παντελής Μπουκάλας

Αντιγράφω την είδηση από την «Καθημερινή» της 13ης Ιανουαρίου, αποφεύγοντας προς στιγμήν οποιονδήποτε χαρακτηρισμό της, γιατί και ο ρητορικά οξύτερος θα άμβλυνε τη δριμύτητα του περιεχομένου:
            «Kαθισμένο στην πολυθρόνα απέναντι από την τηλεόραση βρέθηκε σε κατάσταση μούμιας, δυόμισι χρόνια μετά το θάνατό της, το πτώμα μιας γυναίκας 61 ετών, στο Σινσινάτι των Hνωμένων Πολιτειών. H γυναίκα δεν επιθυμούσε να ταφεί, διότι... σχεδίαζε να επιστρέψει μετά θάνατον, σύμφωνα με όσα καταθέτει στις Αρχές η γυναίκα που τη φρόντιζε. H Γιοχάνα Πόουπ απεβίωσε τον Αύγουστο του 2003 και το σώμα της έγινε μούμια, επειδή το κλιματιστικό λειτουργούσε μέχρι πριν από ένα μήνα. Συμπτωματικά(!), ένας συγγενής της που είχε καιρό να τη δει, τηλεφώνησε στην Aστυνομία, η οποία χρειάστηκε να παραβιάσει μια πόρτα μπλοκαρισμένη από ένα καλάθι. Άξιον απορίας παραμένει, ωστόσο, ότι ενώ στην πολυκατοικία διαμένουν κι άλλοι συγγενείς της, τόσον καιρό κανείς δεν διερωτήθηκε για την τύχη της.»
            Άξιον απορίας... Διάβασα δυο-τρεις φορές την είδηση, τίποτε, αχώνευτη έμενε, ένα σημείο μηδέν τού αισθήματος ή του νοήματος, ένα «τέρας» που επέμενε να μη μεταφράζεται σε γλώσσα οικεία, με σημασία συμβατή με τα ανθρώπινα. Αν επρόκειτο για θεατρικό έργο ή κινηματογραφική υπόθεση, θα ξεπερνούσαμε το ζήτημα μιλώντας απαξιωτικά για αχαλίνωτη φαντασία, η οποία, για να διεκτραγωδήσει πράγματα που ενδέχεται να συμβαίνουν σε πολύ μικρότερο βαθμό, καταλήγει, διά της υπερβολής, να προσβάλει την καθαυτό ζωή και τον πολιτισμό των ανθρώπων. Mα ιδού που η καθαυτό ζωή, σεναριογράφος ακαταπόνητος και όντως αχαλίνωτος, παράγει απανωτές τις «παραδοξότητες»…

Θα πρέπει να ’ταν λίγο μετά το μιλένιουμ όταν είχα ξανασκοντάψει σε ανάλογη είδηση. Φύλαγα για χρόνια το απόκομμα της εφημερίδας χωρίς να το «αξιοποιήσω», από σέβας και άναυδο δέος, ώσπου παράπεσε, δεν το βρίσκω πια στο άναρχο αρχείο μου. Έλεγε λοιπόν η τοτινή είδηση ότι, στη Nέα Yόρκη αν θυμάμαι καλά, είχε χρειαστεί να περάσουν σχεδόν σαράντα μέρες ώσπου να «εντοπιστεί» το πτώμα ενός μεσόκοπου ανθρώπου μέσα στα ίδια τα γραφεία όπου δούλευε επί δεκαετίες. Δούλευαν κι άλλοι πολλοί μαζί του, δίπλα του. Διορθωτής ήταν ο άνθρωπος, διορθωτής-επιμελητής σε μεγάλο εκδοτικό οίκο, κι ίσως αυτή η επαγγελματική μας συνάφεια με φόβισε αφενός, με έπεισε αφετέρου να τηρήσω σιωπή, σαν ξόρκι. Ήταν λέει (αυτό το θυμάμαι πολύ καλά) «εργασιομανής και κάπως μονήρης», πρώτος πήγαινε, τελευταίος έφευγε, ένα στοιχειό· βούλιαζε στα χειρόγραφα ή στα δοκίμια που του παρέδιδαν, και το Σάββατο ακόμα η νύχτα περασμένη, και δεν σήκωνε κεφάλι. Έτσι τον έβλεπαν πάντοτε, όσο ζούσε, οι συνάδελφοί του, πίσω από το γυάλινο χώρισμα, έτσι συνέχισαν να τον βλέπουν κι όταν είχε πεθάνει πια, για μέρες και μέρες: σκυφτό, δοσμένο, και δεν είναι εντελώς απίθανο να τον αναζήτησαν οι προϊστάμενοί του επειδή αργούσε να παραδώσει τελειωμένη τη δουλειά του.

Άλλο βέβαια οι εκτός ζωής και εκτός θανάτου σαράντα μέρες, κι άλλο τα δυόμισι χρόνια αφάνειας. H διαφορά όμως αναγνωρίζεται μόνο στο πεδίο της αριθμητικής, και ενδιαφέρει τους συντάκτες του βιβλίου Γκίνες και μόνον: ποιο το ρεκόρ «αφανούς θανάτου», για πόσον χρόνο μπορεί κανείς να μείνει ζώνεκρος, εν καιρώ ειρήνης και στην καρδιά μιας πόλης εννοείται, κι όχι στα όρη στ’ άγρια βουνά κάποιου πολέμου, όπου υποτίθεται ότι συγχωρούνται πολλά άλλα ιδιαζόντως αντιανθρώπινα. Στα Σινσινάτι του πλανήτη, ο περίγυρος, ο στενός και ο κάπως ευρύτερος, δεν γνωρίζει επειδή δεν θέλει να γνωρίζει, επειδή κρίνει πως η ψυχή και ο χρόνος του είναι πλέον «καλυμμένα», πλήρη, και δεν έχουν γωνιές ενδιαφέροντος για οτιδήποτε άλλο, έστω κι αν το συνδέουν σχέσεις αιματικές μαζί του.
            Δεν πρόκειται για ατομική ψυχοπαθολογία, αλλά για πρόβλημα κοινωνικό και πολιτικό, για ρήξη μέχρι πλήρους αποσυνθέσεως ενός κοινωνικού ιστού που έχει ήδη κερματιστεί σε συγκρουόμενες φατρίες, συντεχνίες, ομάδες συμφερόντων, σχεδόν σε κύτταρα που, ασφυκτιώντας μέσα σε έναν τεράστιο πολτό, αδιαφορούν για τη συμμετοχή τους σε οποιοδήποτε όλον. Bλέπουμε κι εμείς εδώ πόσο εύκολα στρεφόμαστε εναντίον μιας κοινωνικής ομάδας όταν «παρεμποδίζει την κυκλοφορία» (αυτό προτάσσουν σαν μείζονα είδηση, για κάθε διαδήλωση, οι σταθμοί, όποια κι είναι τα αιτήματα), έστω κι αν έναν μήνα αργότερα η δική μας διαδήλωση «θα παρεμποδίζει την κυκλοφορία» και θα θυμώνουμε που θα μας το λένε αυτό οι άλλοι. Bλέπουμε επίσης πόσο έξω από το βλέμμα και τον κόσμο μας, ακόμα και επί σεισμού, είναι όσοι εντούτοις μοιράζονται μαζί μας την ίδια πολυκατοικία.

Στα χρόνια του 1970 αρκετοί συμμεριζόμασταν το σύνθημα «εκτός από τον ιμπεριαλισμό υπάρχει και η μοναξιά». Συμμεριζόμασταν δηλαδή την ιδέα πως η υπερπολιτικοποίηση (η σκέτη ρητορική της μάλλον) άφηνε στη σκιά, απαξιωμένα, τα προβλήματα της ύπαρξης, την αλλοτρίωση, την αποξένωση. Aν ξαναπούμε σήμερα το ίδιο σύνθημα, θα είναι σαν να ομολογούμε, με έναν επιπλέον τρόπο, πόσο βαθιά ηττημένος είναι ο κόσμος. Mπορούμε βέβαια να στείλουμε το σύνθημα με SMS, ώστε να μείνουμε με την ψευδαίσθηση ότι η επικοινωνία –και η κοινωνία– καλά κρατεί.

Σημείωση (Πηγή: 'ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 22/1/2006)

Ερωτήσεις:

1.      Απαντώντας στις παρακάτω ερωτήσεις που σας δίνονται βοηθητικά, να συνθέσετε την περίληψη του παραπάνω άρθρου σε 80-100 λέξεις.

α. Πάνω σε ποιο φαινόμενο που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη κοινωνία προβληματίζεται ο Παντελής Μπουκάλας σ’ αυτό το κείμενο;

β. Από ποια γεγονότα/ειδήσεις παίρνει αφορμή;

γ. Ποια συναισθήματα και στη συνέχεια ποιες σκέψεις τού δημιουργούν τα δυο σχετικά περιστατικά;

δ. Τι εκφράζει η ειρωνεία με την οποία ολοκληρώνει τις σκέψεις του ο αρθρογράφος;

 (Προσέξτε: το κείμενό σας να έχει τη συνοχή και συνεκτικότητα που χαρακτηρίζει μια   περίληψη, κι όχι την αποσπασματικότητα των ξεχωριστών απαντήσεων. Σ’ αυτό θα σας βοηθήσει η χρήση των κατάλληλων συνδετικών εκφράσεων και η αντιμετώπιση του κειμένου ως αυτόνομου).

2.      Νομίζετε ότι ο τίτλος ανταποκρίνεται στο περιεχόμενό του άρθρου; Δικαιολογήστε την άποψή σας (παίρνοντας υπόψη και το παρακάτω απόσπασμα του άρθρου):

       «Δεν πρόκειται για ατομική ψυχοπαθολογία, αλλά για πρόβλημα κοινωνικό και πολιτικό, για ρήξη μέχρι πλήρους αποσυνθέσεως ενός κοινωνικού ιστού που έχει ήδη κερματιστεί σε συγκρουόμενες φατρίες, συντεχνίες, ομάδες συμφερόντων, σχεδόν σε κύτταρα που, ασφυκτιώντας μέσα σε έναν τεράστιο πολτό, αδιαφορούν για τη συμμετοχή τους σε οποιοδήποτε όλον»).

ή

Νομίζετε ότι ο τίτλος του άρθρου είναι πετυχημένος; Δικαιολογήστε την άποψή σας εξηγώντας ταυτόχρονα την παρομοίωση που εμπεριέχει.

3.      Να σημειώσετε δυο σημεία του αποσπάσματος όπου υπάρχει μεταφορική χρήση της γλώσσας και να τα αντικαταστήσετε με ισοδύναμες (νοηματικά) εκφράσεις όπου η γλώσσα να είναι κυριολεκτική/αναφορική.

4.      Παραγωγή λόγου:

Α. Στη σύγχρονη εποχή όπου η ψηφιακή επικοινωνία είναι γενικευμένη, πολύ συχνά ακούμε απόψεις που «δαιμονοποιούν» τον υπολογιστή, το διαδίκτυο ή το κινητό, και θεωρούν υπεύθυνη την τεχνολογία αυτή για την αποξένωση των ανθρώπων μεταξύ τους.

Παίρνετε το λόγο (προφορικά) και απαντάτε στην άποψη αυτή διερευνώντας τα όρια που καθιστούν την επικοινωνία μέσω της νέας τεχνολογίας προϋπόθεση απομόνωσης. Υπερασπίζεστε στη συνέχεια τη θετική προσφορά των μέσων αυτών (250 -300 λέξεις)

Β. Τα περιστατικά στα οποία αναφέρεται ο Π. Μπουκάλας είναι ενδεικτικά της απομόνωσης και του ατομικισμού του σύγχρονου τρόπου ζωής. Ποια νομίζετε είναι τα αίτια που οδηγούν σε τέτοια φαινόμενα και πώς μπορεί να συνεισφέρει η παιδεία στο να ανακτήσουν οι άνθρωποι μια κοινωνική ζωή που να στηρίζεται στη συλλογικότητα και την ανθρωπιά;

(250-300 λέξεις)

επιμέλεια: Χριστίνα Παπαγγελή

Ημερομηνία τελευταίας επεξεργασίας: Σάββατο, 28. Αυγούστου 2010